Zapraszamy na spacer po mieście, które w latach 1890 – 1930 przeżywało rozkwit przemysłu. Znajdowały się tu liczne fabryki sukiennicze, tłuszczów technicznych, duża drukarnia i wydawnictwo, fabryka dekstryny, ceramiczna, stolarnie, wytwórnie cygar i galanterii skórzanej, a także fabryki eksportowanych na cały świat kapeluszy.
Od końca XIX w. Dębno stało się ośrodkiem turystycznym. Nad jeziorem Lipowo powstał ośrodek sportowo – wypoczynkowy.
Charakter pięknego, zielonego miasteczka Dębno zachowało po dziś dzień. Zabytkowe fabrykanckie wille i kamienice, neoromański kościół, budynki pofabrykanckie oddają historyczny obraz minionych czasów. Całość dopełniają obiekty współczesnej architektury, miejsca rekreacji i pamięci.
1. Kościół p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła
Pierwotna świątynia została wzniesiona w wieku XIII z kamienia ciosanego.W XVI wieku z nastaniem protestantyzmu rozbudowano świątynie o prezbiterium w stylu gotyckim oraz wieżę stojącą w północno-zachodnim narożniku tuż obok wejścia głównego. W tym okresie ufundowano również tryptyk z warsztatu malarza Lucaha Cranacha Młodszego.
Kościół wybudowany w latach 1852-1855 w stylu neoromańskim tzw. łuków kolistych (Rundbogen). Autorem projektu był architekt Friedrich August Stuller - uczeń znakomitego niemieckiego architekta i malarza Karla Fredricha Schinkla. Uroczyste poświecenie kościoła nastąpiło 27 marca 1855 roku. W 1857 roku dokończono budowę wieży. W 1858 zainstalowano skonstruowany przez
zegarmistrza z Chojny Schenkera zegar wieżowy. Przed rokiem 1870 kościół został wyposażony w 27 głosowe organy berlińskiej firmy Lang &Dinse. W kościele (kaplica pogrzebowa) zachował się witraż z 1896 roku z postacią naturalnej wielkości błogosławiącego Chrystusa wg znanego projektu B.Thorwaldsena. 24 XII 1945 roku poświęcono kościół w obrządku katolickim.
Od kilku lat w kościele systematycznie wykonywane są liczne prace konserwatorsko- restauratorskie przy organach, arkadach i zabytkowych balustradach, odnowione zostały również polichromie w apsydzie kościoła.
Dzwon kościelny z 1669 roku, który został zarekwirowany na cele militarne podczas II wojny światowej i odtransportowany na złomowisko w Oranienburgu odzyskano w 2011 roku. W dniu 6 marca 2012 roku został zawieszony na starym siedzisku dzwonnym, na wieży kościelnej, na swoim dawnym miejscu.
2. Plac Konstytucji 3 Maja
Centralny punkt w mieście, kiedyś zwany rynkiem miejskim. Jeden z nielicznych na Pomorzu Zachodnim w kształcie wydłużonego trójkąta, w odróżnieniu od klasycznych, regularnych prostokątnych rynków sąsiednich średniowiecznych miast. Jest to pamiątka po dawnej owalnicowej wiosce Thamb (Damm), na terenie której rozwinęło się miasto Dębno, uzyskując w 1570 r. prawa miejskie.
Cała wschodnia i zachodnia pierzeja rynku wraz z ratuszem została spalona 1 lutego 1945r.
W centralnym miejscu placu postawiono Pomnik Orła Białego, który odsłonięto i poświecono 5 maja 2007r. Pomnik wzniesiono jako wotum wdzięczności mieszkańców miasta. Przedstawia Orła Białego z rozłożonymi skrzydłami. Wokół pomnika umieszczono na tablicach daty najważniejszych wydarzeń historycznych. Tutaj odbywają się obchody świąt narodowych i uroczystości patriotycznych.
Fundatorami pomnika byli: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - Lech Kaczyński, Rada Miejska w Dębnie, kombatanci, Sybiracy, zakłady pracy, mieszkańcy miasta i gminy Dębno.
3. Skwer rekreacyjny – Wykopaliska archeologiczne
W tym miejscu stał pierwszy ratusz w Dębnie. Został wybudowany na koszt księżnej Katarzyny Brunszwickiej w 1570 roku. Ponownie wybudowany od podstaw w 1820 roku, przebudowany w 1891 roku, z dostawioną w 1907 wieżą oraz przylegającą do niego od południa miejską kasą oszczędności, wybudowaną ok. 1930 roku.
Został spalony na początku lutego 1945 roku przez czerwonoarmistów. W miejscu dawnego ratusza powstał skwer z ekspozycją odkrywek zachowanych murów (większa ich część znajduje się obecnie pod chodnikiem i ulicą Armii Krajowej).
4. Kamienice Juliusza Neumanna
Juliusz Neumann - właściciel drukarni i wydawnictwa. Wybudował w 1882 roku dużą kamienice przy obecnej ul. Armii Krajowej. W 1891 roku budynek został przebudowany i nadbudowany według planów berlińskiego architekta Paula Franke, otrzymując piękną fasadę z piaskowca. Na całym parterze połączonych budynków znajdowały się pomieszczenia biurowe oraz księgarnia wydawnictwa.
W 1890 roku wybudował na własny koszt istniejący budynek poczty, który był połączony nadziemnym gankiem z ekspedyturą wydawnictwa. Drukarnia i wydawnictwo Julius Neumann/Neudamm
zostały założone w 1872 r. Z niewielkiej początkowo drukarni rozwinęło się z czasem w wydawnictwo specjalizujące się w wydawaniu czasopism i książek o tematyce myśliwskiej, leśnej, rolniczej, rybackiej i przyrodniczej. W 1897 roku wydawnictwo dysponowało dużą i nowocześnie wyposażoną drukarnią zatrudniającą ponad 300 pracowników.
W tym okresie wydawnictwo było największym wydawcą w Brandenburgii i jednym z większych w Niemczech. Celem podniesienia poziomu merytorycznego poziomu własnych wydawnictw nad jeziorem Dusztyń wybudowano własną stację badawczą oraz stawy rybne w kolonii Prusiec.
Z myślą o pracownikach J. Neumann zakupił lub wybudował wiele budynków mieszkalnych w rożnych częściach miasta. Sfinansował także z własnych środków w 1891 r. gruntowną przebudowę ratusza miejskiego.
Obecnie w budynkach prowadzona jest działalność usługowo – handlowa oraz swoją siedzibę ma Poczta Polska.
5. Kapliczka Matki Boskiej
Zbudowana przez Antoniego Lityńskiego - mieszkańca Dębna, według własnego projektu i na własny koszt w 1949 r. ku czci Matki Boskiej, jako wotum za ocalenie w czasie wojny. Żelazny krzyż na szczycie wykuł kowal - Franczuk.
Obiekt kapliczki przydrożnej jest trwale związany z tradycjami, kultem religijnym mieszkańców Dębna. Wpisany do gminnego rejestru ewidencji zabytków.
W miejscu obecnej kapliczki znajdowała się jedna z trzech bram w wałach miejskich - Brama Kostrzyńska. Bramy i wały z fosą zostały zbudowane około 1570 r. Miasto nigdy nie miało murów obronnych. Za panowania Fryderyka Wilhelma I w kwietniu 1725 r., otoczone zostało palisadą. Zbudowano wówczas także przy każdej z bram dom strażnika bramowego (celnika). Chodnik za kapliczką, wzdłuż ulicy Słowackiego, leży mniej więcej po środku dawnej fosy i biegnie do rogu ulicy Jana Pawła II, kończąc się niewielkim bastionem ziemnym, którego zarysy są rozpoznawalne do dziś.
6. Szkoła Podstawowa Nr 3
Budynek przedwojennej szkoły dla chłopców został wzniesiony w latach 1900-1902. Oddany do użytku 2 X 1902 r. Był to nowoczesny budynek szkolny z czerwonej cegły, z ładnie opracowanym detalem architektonicznym. Pozostała do dziś oryginalna stolarka drzwiowa.
W szczycie obiektu widać wspaniale wykonaną mozaikę przedstawiającą herb miasta. Obiekt wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków.
W budynku obecnej szkoły podstawowej zachowała się przepiękna aula w stylu historyzującym, w której organizowane są liczne spotkania, wydarzenia z życia
szkoły i uczniów. W miejscu dawnej sali gimnastycznej powstała nowoczesna hala sportowa wraz z siłownią.
To nie jedyny obiekt z czerwonej cegły w Dębnie. W mieście blisko szkoły znajdują się budynki pofabrykanckie z końca XIX wieku, które przypominają o przemysłowym charakterze miejscowości.
Pierwszy budynek pofabrykancki przy ul. Słowackiego wybudowany został w 1895 roku. Stąd kapelusze i sukna trafiały do większości krajów europejskich, ameryki, a nawet na daleki Wschód. Obecnie obiekt handlowy.
Kolejne budynki znajdują się od ulicy Ofiar Katynia. Pierwszy to fabryka sukna, założona w 1853 przez Juliusa Jahna. Eksportowała do krajów Orientu, Palestyny, Danii, Anglii i Ameryki. Drugi, wybudowany w 1884 roku, należała do braci Baumgarten. Produkowała kapelusze dla myśliwych i leśnych służb mundurowych.
.JPG)
7. Biblioteka Publiczna
Willa fabrykancka zbudowana ok. 1897 roku przez właściciela leżącej obok fabryki tłuszczów technicznych dla przemysłu garbarskiego „Max Laue & Co.-Neudamm”. Właścicielem był później Willy Henning.
Willa w stylu neorenesansowym ma analogie z willami fabrykanckimi w Łodzi. Po wojnie była siedzibą zarządu miasta Dębna i Rady Miejskiej do 1975 r. Gruntownie odrestaurowana jest siedzibą biblioteki i Urząd Stanu Cywilnego. Posiada wyjątkowe (o dużej wartości historycznej, w tym piękny secesyjny witraż) zachowane wnętrza z oryginalnymi elementami stolarki oraz malarstwa i elementów wyposażenia.
Kartusz z herbem miasta - złotym lwem Brunszwickim na czerwonym polu jest zachowaną pozostałością po dawnym ratuszu w rynku miejskim. Przeniesiony został ze szczytu budynku podczas rozbiórki ruin około 1948 roku.
To centrum kultury w Dębnie. Czytelnicy mogą korzystać z bogatego księgozbioru, prężnie działa oddział dla dzieci, jest też miejsce dla regionalistów i Dyskusyjny Klub Książki. Są tu realizowane liczne warsztaty, spotkania, wystawy, konkursy, promocje książek.
8. Placówki specjalne
Dawny budynek Sądu Grodzkiego został wybudowany w latach 1898-1899 w stylu historyzującym. Podczas prac budowlanych wydobyto interesujące kafle renesansowe z połowy XVI w. Po wojnie mieściła się tu siedziba Urzędu Bezpieczeństwa, następnie sąd, internat szkolny i Liceum Medyczne oraz technikum gastronomiczne.
Obecnie budynek służy jako Przedszkole Specjalne i Szkoła Podstawowa Specjalna Towarzystwa Salezjańskiego im. św. Jana Bosko.
Naprzeciwko w zabytkowej wilii klasycystycznej swoją siedzibę ma Środowiskowy Dom Samopomocy, który jest dziennym ośrodkiem wsparcia dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz osób z niepełnosprawnością intelektualną. W drugiej części działa również Dzienny Dom Senior +, zapewniając wsparcie i pomoc seniorom z terenu gminy Dębno.
9. Urząd Miejski
Willa z 1908 r. z zachowanymi elementami berlińskiego historyzmu należała do rodziny Neumann. Obecnie siedziba Urzędu Miejskiego. Wewnątrz zachowane oryginalne witraże. W holu budynku eksponowany jest zabytkowy dzwon ratuszowy z 1794 r., pamiątka po spalonym ratuszu w 1945 r.
Obecna ulica Piłsudskiego została wytyczona po 1896 r., zabudowana kamienicami czynszowymi w latach 1903-1907.
W sąsiedztwie budynku Urzędu znajduje się willa z XIX w. wpisana do gminnego rejestru zabytków. Obiekt wzniesiony jest na regularnym rzucie prostokąta z niewielką rozbudową od strony wschodniej, w budynku zachowana jest oryginalna stolarka okienna.W budynku swoją siedzibę mają instytucje użyteczności publicznej.
10. Willa Hildebrandt, Kamienice Mieszczańskie
Masywne kamienice czynszowe pochodzące z lat 1903- 1906 oddają charakter ówczesnego miasta i świadczą o jego zamożności. Są symbolem szybkiego rozwoju przemysłowego miasta i bogacącego się mieszczaństwa w latach 1890-1914. Stanowią interesujący w skali regionu przykład wielkomiejskiej zabudowy mieszczańskiej charakterystycznej dla takich ośrodków miejskich jak:
Berlin i Szczecin.
Północna strona ulicy Mickiewicza i początek ulicy Ogrodowej zostały zabudowane kamienicami komunalnymi przez magistrat w latach 1926-1929 po wykupieniu jeziora miejskiego i przyległych terenów od zarządu dóbr państwowych.
Po drugiej stronie ulicy stoi neorenesansowa willa fabrykancka, wybudowana w 1896 roku przez właściciela fabryki sukna Fritza Hildebrandta, której budynki znajdowały się za willą na północ w kierunku jeziora. W czasie II wojny światowej fabrykę dostosowano do potrzeb produkcji wojennej i produkowano tam części do samolotów. Po wojnie w pomieszczeniach pofabrycznych urządzono
warsztaty „Technicznej Obsługi Rolnictwa” tzw. T.O.R. przemianowane z czasem na „Państwowy Ośrodek Maszynowy” (P.O.M Dębno). Obecnie budynki pofabryczne są własnością prywatnej firmy.
Natomiast w dawnej willi Hildebrandta w 1945 roku mieściła się siedziba komendanta wojennego Armii Czerwonej, później Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, następnie przez długie lata funkcjonowały różne instytucje kulturalne i społeczne, a na koniec Przedszkole nr 3.
Willa odrestaurowana w 2023r. ze środków Unii Europejskiej i budżetu Gminy Dębno. Obecnie filia Biblioteki Publicznej pełniąca rolę Polsko- Niemieckiego Transgranicznego Centrum Dziedzictwa Naturalnego i Kulturowego Doliny Środkowej Odry. Nowoczesne, europejskie centrum kultury, miejsce otwarte na swoich mieszkańców i ich potrzeby, współpracujące z innymi ośrodkami w regionie i kraju, a także poszukujące współpracy z ośrodkami zagranicznymi, otwarte na turystów i wymiany międzynarodowe.
.JPG)
11. Kalendarz kwietny
W Dębnie upływ czasu odlicza jedyny - zielony kalendarz w regionie. Założony w latach 60 – tych, składa się z około 5,5 tys. kwiatów różnego gatunku. Układany jest od czerwca do października.
.jpg)
12. Wieża Ciśnień
Wieża ciśnień – obiekt wybudowany w latach 1927 – 1928 w stylu modernistycznym. Budynek wzniesiono wraz z budową sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w mieście. Obiekt stanowi reprezentatywne świadectwo historii techniki wodociągowej, końca lat 20. XX w. na Pomorzu Zachodnim. Zachowana pierwotna bryła, układ kompozycyjny i wystrój architektoniczny elewacji.
13. Park miejski
Uzupełnia zieleń miejską i jest doskonałym miejscem zabawy i wypoczynku. Liczne alejki sprzyjają spacerom, plac zabaw rodzinnym spotkaniom. Z tego miejsca zostaje krok do miejskiej plaży i Ośrodka Sportu i Rekreacji.
Opuszczając park miejski w dalszy spacer możemy udać się jedną z dróg:
Wariant krótszy (820 m)
Deptakiem nad jeziorem Lipowo dochodzimy do placu zabaw oraz do rezerwatu przyrody, gdzie można zobaczyć ciekawą roślinność wodną oraz głaz narzutowy.
Wariant dłuższy (1150 m)
Przechodzimy dookoła jeziora Lipowo ul. Grunwaldzką. Dochodzimy do ciekawej zabudowy domków drewnianych wybudowanych po I wojnie światowej, Dębnowskiego Ośrodka Kultury, kompleksu boisk.
Spotykamy się przy moście nad jeziorem. Stąd udajemy się na Placu Konstytucji 3 Maja, z którego rozpoczęliśmy spacer.
Cała trasa w najdłuższym wariancie wynosi 4,3 km. Pieszo można ją pokonać w czasie około 3 godzin.
- Mapa trasy (PDF, 5,7MB)